Dân số Úc: Thách thức từ Làn sóng Già hóa và Hướng đi Tương lai

Dân số Úc đang trải qua giai đoạn già hóa nghiêm trọng do tỷ lệ sinh giảm và tuổi thọ tăng cao, gây ảnh hưởng sâu rộng đến kinh tế và xã hội. Đây là thách thức lớn nhưng cũng mở ra cơ hội cho các chương trình du học và nhập cư có tay nghề. Bài viết này, Du Học SET sẽ chỉ ra tình hình già hóa dân số Úc, các chính sách ứng phó của chính phủ và tiềm năng dành cho sinh viên quốc tế, đặc biệt là người trẻ Việt Nam có mong muốn học tập và định cư tại Úc.,

Nguyên nhân và Thực trạng của Vấn đề Già hóa Dân số tại Úc

Những thay đổi nhân khẩu học đang diễn ra không phải là xu hướng tạm thời mà là một quá trình chuyển đổi cấu trúc sâu sắc, đòi hỏi sự thích ứng toàn diện từ cả chính phủ và xã hội.

Những con số báo động về dân số Úc già hóa

Thống kê về cơ cấu tuổi của dân số Úc cho thấy một bức tranh rõ nét về tốc độ già hóa đang diễn ra. Năm 2017, tỷ lệ người Úc từ 65 tuổi trở lên đạt 15% tổng dân số. Tuy nhiên, con số này được dự báo sẽ tăng vọt lên 22% vào năm 2057, tương đương với khoảng 8,8 triệu người cao tuổi. Điều đáng chú ý hơn nữa là số lượng người từ 85 tuổi trở lên – nhóm tuổi cần được chăm sóc y tế đặc biệt – dự kiến sẽ tăng hơn ba lần trong 40 năm tới.

Độ tuổi trung vị của dân số Úc cũng phản ánh rõ xu hướng già hóa này. Từ mức 33,4 tuổi vào năm 1994, con số này đã tăng lên 38,3 tuổi vào năm 2024, và xu hướng này được dự báo sẽ tiếp tục trong những thập kỷ tới. Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến cơ cấu lực lượng lao động mà còn tác động đến nhu cầu về các dịch vụ xã hội, từ giáo dục đến y tế và chăm sóc người cao tuổi.

Các bang và lãnh thổ khác nhau tại Úc cũng có mức độ già hóa khác nhau. Tasmania và South Australia đang có tỷ lệ người cao tuổi cao nhất, trong khi Northern Territory có dân số trẻ nhất. Sự phân bố không đều này tạo ra những thách thức riêng cho việc phân bổ nguồn lực và phát triển các chính sách phù hợp với từng khu vực.

Các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này

Tỷ lệ sinh thấp kéo dài là nguyên nhân chủ yếu khiến dân số Úc già hóa nhanh chóng. Tỷ lệ sinh tổng hợp (Total Fertility Rate) của Úc đã giảm xuống mức thấp kỷ lục là 1,5 ca sinh trên một phụ nữ vào năm 2023. Con số này thấp hơn đáng kể so với mức thay thế dân số là 2,1 – mức cần thiết để duy trì một dân số ổn định mà không cần đến di cư.

Nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ sinh thấp bao gồm nhiều yếu tố phức tạp. Xu hướng kết hôn muộn và sinh con muộn đang ngày càng phổ biến trong xã hội Úc hiện đại. Chi phí nuôi dạy con cái tăng cao, đặc biệt là chi phí giáo dục và chăm sóc trẻ em, khiến nhiều gia đình phải cân nhắc kỹ về số lượng con cái. Đồng thời, sự thay đổi trong quan niệm về vai trò của phụ nữ, với ngày càng nhiều phụ nữ theo đuổi sự nghiệp, cũng góp phần vào xu hướng này.

Mặt khác, tuổi thọ trung bình của dân số Úc ngày càng được nâng cao nhờ những tiến bộ vượt bậc trong y tế và cải thiện điều kiện sống. Từ giai đoạn 1993 đến 2021-2023, tuổi thọ trung bình khi sinh đã tăng từ 75,0 lên 81,1 tuổi đối với nam giới và từ 80,9 lên 85,1 tuổi đối với nữ giới. Điều này có nghĩa là người Úc không chỉ sống lâu hơn mà còn có chất lượng cuộc sống tốt hơn ở tuổi già.

Hệ thống y tế công cộng Medicare của Úc, cùng với các chương trình phúc lợi xã hội toàn diện, đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao tuổi thọ. Các tiến bộ trong điều trị bệnh tim mạch, ung thư và các bệnh mãn tính khác đã giúp nhiều người cao tuổi có thể sống lâu hơn và khỏe mạnh hơn. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra áp lực lớn lên hệ thống chăm sóc sức khỏe và các dịch vụ hỗ trợ người cao tuổi.

Tác động của Già hóa Dân số đến Kinh tế – Xã hội Úc

Hiện tượng già hóa của dân số Úc không chỉ là một vấn đề thống kê mà còn mang lại những tác động sâu rộng đến mọi khía cạnh của đời sống kinh tế và xã hội. Từ sự suy giảm lực lượng lao động đến gia tăng áp lực lên hệ thống y tế, những thay đổi này đòi hỏi sự điều chỉnh chiến lược toàn diện từ chính phủ và các tổ chức.

Thách thức kinh tế không thể xem nhẹ

Sụt giảm lực lượng lao động là một trong những tác động trực tiếp nhất của việc già hóa dân số Úc. Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động được dự báo sẽ giảm từ 66,6% xuống còn 63,8% vào năm 2062-63. Điều này có nghĩa là sẽ có ít người trong độ tuổi lao động hơn để hỗ trợ ngày càng nhiều người nghỉ hưu và người cao tuổi.

Tỷ lệ phụ thuộc tuổi già (Old-age Dependency Ratio) – số người từ 65 tuổi trở lên trên 100 người trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) – dự kiến sẽ tăng từ 25 người vào năm 2017 lên 40 người vào năm 2057. Điều này có nghĩa là gánh nặng kinh tế trên mỗi người lao động sẽ tăng đáng kể, ảnh hưởng đến khả năng duy trì mức sống và chất lượng các dịch vụ công.

Nguy cơ thiếu hụt nhân sự đang trở thành thực tế trong nhiều ngành nghề quan trọng. Lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và xã hội đặc biệt bị ảnh hưởng, khi nhu cầu về các dịch vụ này tăng cao song song với việc thiếu hụt nhân lực có tay nghề. Các ngành khác như giáo dục, kỹ thuật, và công nghệ thông tin cũng đối mặt với tình trạng tương tự.

Gia tăng áp lực lên ngân sách nhà nước là một thách thức kinh tế khác không thể bỏ qua. Chi tiêu cho người cao tuổi, bao gồm lương hưu, chăm sóc y tế, và các dịch vụ hỗ trợ khác, chiếm một phần ngày càng lớn trong ngân sách công. Theo dự báo, chi phí chăm sóc người cao tuổi có thể tăng từ 1,2% GDP hiện tại lên 2,5% GDP vào năm 2055.

Hệ thống lương hưu Age Pension của Úc, mặc dù được thiết kế để bền vững, nhưng cũng đối mặt với áp lực gia tăng. Với ngày càng nhiều người đạt đến tuổi nghỉ hưu và ít người trong độ tuổi lao động đóng góp, việc duy trì mức độ hỗ trợ hiện tại trở nên thách thức hơn. Điều này đặt ra câu hỏi về sự cân bằng giữa việc đảm bảo an sinh xã hội và duy trì tính bền vững của ngân sách công.

Những thay đổi lớn trong xã hội

Nhu cầu tăng vọt về các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi là một trong những thay đổi xã hội rõ rệt nhất do già hóa dân số Úc gây ra. Số người Úc mắc chứng mất trí nhớ dự kiến sẽ tăng từ 332.000 người vào năm 2014 lên khoảng 900.000 người vào năm 2050. Điều này đòi hỏi không chỉ là sự gia tăng về số lượng cơ sở chăm sóc mà còn là sự cải thiện chất lượng và chuyên môn hóa các dịch vụ.

Hệ thống chăm sóc người cao tuổi hiện tại của Úc đang trong quá trình cải cách toàn diện. Ủy ban Hoàng gia về Chất lượng và An toàn Chăm sóc Người cao tuổi đã chỉ ra nhiều vấn đề nghiêm trọng trong ngành này, từ thiếu nhân lực đến chất lượng dịch vụ không đạt chuẩn. Việc nâng cao chất lượng và mở rộng quy mô các dịch vụ này đòi hỏi đầu tư lớn về cơ sở hạ tầng, công nghệ, và đặc biệt là nguồn nhân lực có trình độ.

Sự thay đổi trong cấu trúc gia đình và lối sống cũng là một tác động quan trọng. Truyền thống, gia đình mở rộng thường đảm nhận vai trò chăm sóc người cao tuổi. Tuy nhiên, với xu hướng gia đình nhỏ hóa, di chuyển địa lý vì công việc, và tỷ lệ phụ nữ tham gia lực lượng lao động tăng cao, mô hình chăm sóc truyền thống này đang dần thay đổi.

Điều này dẫn đến nhu cầu gia tăng về các dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp và các giải pháp chăm sóc cộng đồng. Khái niệm “aging in place” – cho phép người cao tuổi sống tại nhà riêng với sự hỗ trợ cần thiết thay vì chuyển đến cơ sở chăm sóc – đang trở thành xu hướng chính. Điều này đòi hỏi sự phát triển của các dịch vụ chăm sóc tại nhà, công nghệ hỗ trợ, và cải tạo cơ sở hạ tầng để phù hợp với nhu cầu của người cao tuổi.

Về mặt kinh tế gia đình, việc có nhiều thế hệ cùng sống và cần được hỗ trợ tài chính tạo ra áp lực lên thế hệ trung niên – nhóm được gọi là “sandwich generation”. Họ vừa phải lo cho con cái vừa phải chăm sóc cha mẹ già, tạo ra những thách thức về tài chính và thời gian.

Hướng đi và Giải pháp của Chính phủ Úc

Đối mặt với thách thức từ việc già hóa dân số Úc, chính phủ đã và đang triển khai một loạt các chiến lược toàn diện. Những giải pháp này không chỉ tập trung vào việc giảm thiểu tác động tiêu cực mà còn tận dụng các cơ hội mà sự chuyển đổi nhân khẩu học này mang lại. Đặc biệt, các chính sách này tạo ra nhiều cơ hội cho sinh viên quốc tế, bao gồm cả sinh viên Việt Nam, trong việc du học và định cư tại Úc.

Chính sách nhập cư: Chìa khóa bù đắp thiếu hụt lao động

Vai trò của người nhập cư có tay nghề cao đã trở thành trụ cột chính trong chiến lược ứng phó với già hóa dân số Úc. Chương trình di cư có tay nghề (Skilled Migration Program) được chính phủ Úc coi là công cụ quan trọng để trẻ hóa lực lượng lao động và duy trì tăng trưởng kinh tế bền vững. Trong kế hoạch di cư 2024-2025, dòng kỹ năng chiếm khoảng 71% trong tổng số 185.000 suất di cư vĩnh viễn, cho thấy sự ưu tiên rõ ràng dành cho nhóm này.

Chính sách này đặc biệt tập trung vào các ngành nghề đang thiếu hụt nhân lực nghiêm trọng. Danh sách nghề nghiệp ưu tiên (Priority Migration Skilled Occupation List) được cập nhật thường xuyên để phản ánh nhu cầu thực tế của thị trường lao động. Các ngành như chăm sóc sức khỏe, giáo dục, kỹ thuật, và công nghệ thông tin luôn có mặt trong danh sách này.

Đối với sinh viên quốc tế, đặc biệt là sinh viên từ Việt Nam, đây là cơ hội vàng. Việc hoàn thành một chương trình đào tạo chất lượng tại Úc, đặc biệt trong các lĩnh vực thiếu hụt nhân lực, không chỉ mở ra cơ hội việc làm tốt mà còn tạo ra con đường rõ ràng để có được quyền cư trú vĩnh viễn. Visa subclass 485 cho phép sinh viên quốc tế ở lại Úc sau khi tốt nghiệp để tích lũy kinh nghiệm làm việc, từ đó tăng cơ hội được mời nộp đơn xin thường trú.

Các chương trình như Regional Sponsored Migration Scheme (RSMS) và Employer Nomination Scheme (ENS) cũng tạo ra nhiều cơ hội cho những người có kỹ năng và kinh nghiệm phù hợp. Đặc biệt, việc làm việc tại các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa của Úc thường có điểm cộng trong hệ thống tính điểm di cư, tạo ra lợi thế cho những ứng viên sẵn sàng đóng góp cho sự phát triển của những khu vực này.

Các chính sách thích ứng trong nước

Khuyến khích người lớn tuổi tiếp tục làm việc là một trong những chính sách quan trọng mà chính phủ Úc đang triển khai. Tuổi nghỉ hưu để nhận Age Pension đã được nâng dần lên 67 tuổi vào năm 2023, và có thể sẽ tiếp tục tăng trong tương lai. Điều này không chỉ giúp duy trì nguồn lao động mà còn giảm áp lực lên hệ thống lương hưu.

Các chương trình đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cho người lao động lớn tuổi được đầu tư mạnh mẽ. Chương trình “Mid-Career Checkpoint” (Điểm dừng giữa sự nghiệp) cung cấp dịch vụ tư vấn nghề nghiệp miễn phí cho người từ 45-70 tuổi, giúp họ đánh giá kỹ năng hiện tại và lên kế hoạch phát triển sự nghiệp. Các khóa học ngắn hạn và chứng chỉ nghề được trợ cấp để khuyến khích việc học tập suốt đời.

Đầu tư vào công nghệ và tự động hóa để tăng năng suất là một trụ cột khác trong chiến lược thích ứng. Các chiến lược/sáng kiến Công nghiệp 4.0 (Industry 4.0 initiatives) được triển khai nhằm giúp các doanh nghiệp Úc áp dụng công nghệ tiên tiến để bù đắp thiếu hụt lao động. Điều này bao gồm đầu tư vào robotics, artificial intelligence (AI), và Internet of Things (IoT) để tối ưu hóa quy trình sản xuất và dịch vụ.

Trong lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi, công nghệ đóng vai trò ngày càng quan trọng. Các thiết bị đeo theo dõi sức khỏe, hệ thống tự động hóa nhà cửa thông minh, và nền tảng y tế từ xa đang được áp dụng rộng rãi. Điều này không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi mà còn giúp tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực chăm sóc.

Cải cách hệ thống y tế và mô hình chăm sóc người cao tuổi là ưu tiên hàng đầu. Đạo luật Chăm sóc Người cao tuổi mới dự kiến có hiệu lực từ ngày 1 tháng 11 năm 2025, đặt quyền lợi của người cao tuổi làm trung tâm với khuôn khổ đánh giá thống nhất và các yêu cầu rõ ràng về chất lượng dịch vụ. Ngân sách 2025-26 đã dành 2,9 tỷ đô la Úc cho lĩnh vực này để đảm bảo các dịch vụ an toàn và chất lượng cao.

Mô hình chăm sóc tại cộng đồng được ưu tiên phát triển thay vì chỉ tập trung vào các cơ sở chăm sóc tập trung. Các gói dịch vụ chăm sóc tại nhà được mở rộng để cho phép nhiều người cao tuổi hơn có thể ở lại nhà riêng với sự hỗ trợ cần thiết. Điều này không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi.

Kết luận và Triển vọng

Già hóa dân số Úc là một quá trình tất yếu và mang tính bước ngoặt, ảnh hưởng sâu rộng đến kinh tế – xã hội. Từ tỷ lệ sinh thấp, tuổi thọ tăng, đến việc thiếu hụt lao động và áp lực lên hệ thống y tế, mọi yếu tố đều đòi hỏi sự điều chỉnh linh hoạt. Đáp lại, chính phủ Úc đã triển khai chiến lược kép: đẩy mạnh nhập cư có tay nghề cao để bổ sung lực lượng lao động trẻ, đồng thời cải cách chính sách trong nước nhằm thích nghi với cấu trúc dân số đang thay đổi.

Đây cũng là cơ hội lớn cho các ngành thuộc “nền kinh tế bạc” như chăm sóc sức khỏe, công nghệ hỗ trợ người cao tuổi, và bất động sản. Đặc biệt, sinh viên quốc tế – trong đó có nhiều bạn trẻ Việt Nam – đang đứng trước thời điểm thuận lợi để học tập và làm việc tại Úc. Việc hiểu rõ xu hướng già hóa dân số sẽ giúp các bạn đưa ra lựa chọn ngành học và định hướng nghề nghiệp phù hợp, tận dụng tốt chính sách ưu đãi và nhu cầu nhân lực ngày càng tăng tại quốc gia này.